TAM VAKTİNDE
Arzu Parten
Bazı insanlar "us" doludur. Ancak uslu duramazlar. Merak dürtüsü ile yaşarlar ve öyle bakarlar. Örtünün altındakini, kapının arkasındakini, gördüğü insanların dışını değil, içini sökerler. Tüm bunları yaparken, yani Pandora'nın kutusunu her seferinde tekrar tekrar açarken gördükleri karşısında aynı yazgıyı paylaşırlar. Her biri "yeni bilgi ve deneyimi", ardından sorumluluğu beraberinde getirir. Kimisi bunun altında ezilir, kimisi bunu taşımayı insan olmanın karşılığına denk getirir. Gelin görün ki "merak" ehlileşen bir dürtü değildir. İçinde macera barındırır, hayatın içinde tutkular yaşatır, insanı kalabalıkların içine fırlatırken yalnızlaştırır ve merak edilen şeylerle yüzleşilirken bilinenler ıskalanır, zamansızlaşılır. Zamansızlaşan kişi ise muhakkak ya vaktinden önce, ya da vaktinden sonra oradadır.
Özgür Yener "Vakitsiz Vakitlerim" başlıklı sergisinde, izleyiciyi içinde bulunduğumuz zamanda insanı, durum ve duygu dünyasına dair bir çözümlemeye itiyor. Sanatçı resimlerinin üzerinden toplumsal bir okumayı izleyicisi ile birlikte oluşturmayı amaçlarken, izleyiciyi ressamca tuzaklara çekmiyor. Dünyayı merkezden algılatan perspektifi bir kenara itiyor, resmin yüzeyini vurguluyor, sorgulamaların ucunu açmaya olanak tanıyan "karşılığı olmayan" figürler yaratıyor. Figürleri doğadan kopararak özgürleştiren Yener, yarattığı bu figürleri, biçem olarak her birini farklı kontürlerle birbirinden ayırarak, bir anlamda hücreleştirirken, öte yandan kalın ve aynı renkte uyguladığı bu kontürlerle resmin bütünlüğünün algılanmasına yardımcı oluyor. Özgür Yener, büyük boyutlu resimleri ile izleyiciyi resmin içine çekerek, algılama mesafesini zorluyor. Her bir figür (ya da hücre) kendi çözümleme ilgisini oluştururken, izleyici açısından bakıldığında ise, ancak bu ilgiden uzaklaşıldığında resmin bütününün okunaklı hâle gelebilmesi sağlanmış oluyor. Özgür Yener'in sergi kapsamında öne çıkan çok parçalı çalışmalarından oluşan resimlerinde, birbiri içine geçen, benzer renk ve dokulardan oluşan figürlerden herhangi birisi resmin içinden sökülse, resmin dağılıp döküleceğine dair tedirgin edici bir zemin oluşturulmuş oluyor. Bu duygunun altında ise ustaca kurgulanmış konstrüktif bir yapının hâkimiyeti gözlemlenmektedir.
Sanatçının bir önceki çalışmalarında, fırçayı bedeninin bir parçası gibi kullandığı serbest hareketlerin varlığı göze çarparken, bu sergide figürlerin matematiksel bir yapı içinde kırılma yaşadığı izlenimi yaratılıyor. Resmin zeminini tek bir renkle oluşturmaktan ziyade, yüzeyde var olan resimle ilişkilendirilmiş ve minör boyutlara çekilmiş kompozisyon üzerine uygulamalar resmi çok katmanlı bir yapıya yükseltirken, resimlerin varoluş amaçlarının altı çizilmekte. Bu yapıda "beyaz", kurgunun önemli ögelerinin başını çekmekte. Beyaz, Özgür Yener'in resimlerinde, bir rengi açmak için ya da resim içerisinde bir ışık yaratmak için değil, izleyicinin imgelem dünyasına bırakılmış bir boşluğun temsilî alanı olarak kurgulanmayan bir öge şeklinde, doymuş bir renk ögesi olarak karşılık bulmakta.
"Vakitsiz Vakitlerim" sergisinde Özgür Yener insana bakarken; doğayı bilgeliği ile şekillendiren bilgi birikimi sayesinde yaşama devam eden insanlığın, yaşamın kaynaklarından ne derece yararlandığını sorguluyor. "Eleştirilen sistemin neresindeyiz?" diyor. "Neden hüzünlüyüz, neden yalnızlaştık, neden bir başkasını yok etmeden var olamıyoruz artık?" diyor. Sanatçı inançlarımızın ve değerlerimizin neden eridiğini, neden bütün bu olanlara karşı duramadığımızı sorgularken, resimlerindeki imgelerle, bu eleştirdiklerimize bir duruş sergileyebilirsek, yerdiklerimizin çöküvereceğini tam da zamanında söylüyor.
Arzu Parten
Özgür Yener ve arayışları, çağımızın Merec-el Bahreyn'i… Yola çıktığı, şekillendiği Anadolu, Mezopotamya, Yunus Emre, Mevlana, Pir Sultan Abdal, Köroğlu… Tutuşlarını, bakışlarını, hislerini uzattığı evrensel kültür ve değerler…
Tarih boyunca farklı felsefelerle farklı noktalara ulaşıp aynı fırında pişerek dünya mirasını oluşturan, fakat zaman zaman uyuşan, zaman zaman çatışan, çelişen, kıyasıya rekabet eden birçok geleneğin, yaşam tarzının oluşturduğu küresellik içine bol bol ülkemizin insanını katmaya çalışan, ortak noktalarını, ortak sorunlarını keşfedip paylaşan, beraberlik özlemine âşık bir araştırmacı kimliğiyle Özgür Yener, yetiştiği toprakların var olma yarışında birkaç tuğla daha ekleyebilen, modern dışavurumcu fakat vuruşlarını yaşadığı coğrafyanın tarihiyle, sanatıyla, birleştiriciliğiyle vücut bulan haklı gururu ile beraber öne çıkararak, toplumları ve dünyayı sorgulayarak küresel sanat yaşamında yerini alan bir sanatçı…
2000'li yıllarda başladığı insan soyutlamalarını bugünkü resimlerinde, tuvaller üzerine farklı bir anlayışla ve farklı bir üslupla aksettirerek, insanoğlunun bölge, ülke, kent gözetmeden içinde yaşadığı çıkmazlarını, ikilemlerini, hüzünlerini, sevinçlerini, umutlarını, beklentilerini, yapabileceklerini, yapamayacaklarını dört köşe satıhların içine sığdırıp somutlaştırmaya, gördüklerini ve yaşadıklarını diğer insanlara aktarmaya çalışan sanatçının çalışmalarının; köklü bir araştırmadan, özellikle sık sık ziyaret ettiği, dünyaya damgasını vuran iki yaşam tarzının, bugünü oluşturan iki temel kültürün harmanlandığı İspanya mirasından beslendiği gözlerden kaçmaz. Yener, doğanın kendisine sunmuş olduğu kuvvetli desen anlayışını sorgulamalarında malzeme olarak kullanıp, resme kullanılmamış yöntemlerle damlamayı sanat olarak tanımlar.
Sanatçı Özgür Yener'in, hayatı simgeleyen fonlar üzerinde, izleyicilerine kendi penceresinden gözlemleyip yansıttığı
- benlik dürtülerini,
- benlik dürtüleriyle harekete geçen insan şekillenmelerini,
- benlik dürtüleriyle harekete geçen insan şekillenmelerinin, gerçekliği örtüşlerini, tüketişlerini
içeren son dönem "Yansımalar" serisi çalışmaları "Vakitsiz Vakitlerim" Sergisinde sanatseverlerin ve "toplumsever"lerin beğenilerine ve akıl dünyalarına sunulmaktadır.
Teknik açıdan Yansımaların anlaşılabilmesi için sanatçının desen üslubuyla birlikte, sanat anlayışını besleyen üç farklı altyapı unsuruna bakılması gerekir. Bunlardan biri İslam sanatı, diğeri soyut ekspresyonizm, üçüncüsü ise mimaridir.
Mimaride Antoni Gaudí, öncelikle mimari kurgularının sanatsal değere sahip olmasından, yapıları mozaikle zenginleştirmesinden ve hepsinden önemlisi, form ve biçim anlayışından dolayı önemlidir Özgür Yener için. Masalsı bir dünyayı, ferforje gibi birçok ilkleri mimariyle tanıştıran Gaudí form ve biçim anlayışı açısından da kendi zamanının alternatiflerini, bugünün çeşitliliğini yaratarak yaşamı genişleten, estetiği doğadaki geometride araştıran bir dehadır. Tüm bunlara ilave olarak, modernist arayışlarını ömrünün sonuna kadar sürdürmüş olması nedeniyle Gaudí Özgür Yener'in hayattan, çevresindeki nesnelerden beklentilerini, umduklarını etkileyen, fırçalarının pusulasını belirleyen en önemli faktörlerden biridir.
İslam mozaik sanatından da etkilenen Yener bu yönden de Gaudí ile örtüşürken, yine Anadolu ve Mezopotamya İslam sanatının bir diğer ögesi olan bezemelerden esinlenen Lluís Domènech i Montaner'in mimari anlayışından ve ışık kullanımından beslenmiştir. Endülüs mimarisinin modern yorumu ile Batı mimarisinde yer bulan mozaik camlar, süslü satıhlar, ışık yönetimi gibi ögeler Özgür Yener'in yetiştiği Anadolu kültürünün çağdaş sanata aktarılması için bir kanal gibidir de.
Özellikle El Hamra Sarayı'nda görülen bezeme sanatı uygulamalarından etkilenen Özgür Yener'in çalışmalarında İslam kaligrafi sanatından da izler görülebilir. Yansımalar serisinde figürleri boyutsuz, ışıksız, bir arada, minyatüre ve stilize hâlde kullanmış olması kaligrafinin ve dolayısıyla İslam sanatının arka plandaki varlığını derinlemesine hissettirir.
Wassily Kandinsky, Jackson Pollock, Arshile Gorky ve Willem de Kooning gibi sanatçılardan beslenerek soyut ekspresyonizmden sanat yoluna çıkmış olan Özgür Yener'de bu açıdan, yine İslam kaligrafisinden etkilenmiş olan Antoni Tàpies'i de görmek mümkündür. Renk dilinde kullandığı beyaz, Tàpies'in beyazıdır. Çocuksu tavırlarla öncelikle mavi renk olmak üzere canlı renkleri ve tonları biçimler ve çizgilerde rahat kullanımı ise Joan Miró'nun mirasıdır.
Tüm bunlar bir potada birleşir, Yener'in yetiştiği kültürel ve sanatsal gelenekle, hayata bakışıyla, hayattan beklentileriyle, sanatı yorumlayışıyla bütünleşerek dışavurumcu bir üslup ile açığa çıkar. Bu açıdan, özellikle Yansımalar serisi izlenirken bu referansların ışığından ayrılmamak gerekir. İslam sanatının, Endülüs sanatının, Gaudí'nin, Montaner'in, Tàpies'in, Miró'nun getirdiklerinin sanat dünyasındaki yerleri göz ardı edildiğinde, sanatçının yansıtmaya çalıştıklarını algılamada büyük eksikliklerle karşılaşılmaktadır.
Son döneme kadar tamamladığı eserlerinde Yener, serbest çizimler yoluyla kendini ifade etmiş olsa da, Yansımalar serisini oluşturan eserlerde çizgiler, biçimlerin oluşturduğu kompozisyonun kendiliğinden oluşturduğu çizgilerdir. Çizgiye verdiği önem nedeniyle düzgün kompozisyon oluşturma çabası, sanatçıyı konstrüktivist bir yola, önceki eserlerine kıyasla satıh üzerinde daha dengeli bir dağılım arayışına yöneltmiştir.
Bu arayış eleştirel sorgulama ile birleştiğinde, Yansımalar serisi yapıtlardaki bütün ögelerin defalarca yeniden çizilmesi, temaya uymayan parçaların yerinden sökülüp eksikliğin tekrar tamamlanması gerekmiştir. Bu sürekli arayış, Yener'in durduğu yerden, sınıftan, bölgeden, şehirden, ülkeden, maddi-manevi imkânlarından, yapmak isteyip de yapamadıklarından, bir kısım insanlardan olan beklentilerinden, izleyici nasıl yorumlayacaksa oradan dünyaya seslenişiyle örtüşmelidir de.
Sorulara cevap arayışı ve arka planda dönen mekanizmaları keşif uğraşı insanı insan yapan ögeler olmasına rağmen kimi sorulara ve mekanizmalara bakış yöneltmek görünmez bir dil tarafından zihinlerimize fısıldanarak yasak edilmiştir. Bunları konuşmak, tartışmak bir yana, akla getirilmesi dahi kabullenilmez. "Zamansız", "vakitsiz" olarak nitelendirilir ve irdelenmesi haklı sebeplerle ötelenmiş gerçekler olarak kabullenilir, itiraf edilir. Sanatçı Özgür Yener'in "vakitsiz" yaptığı "yansımalara" harcadığı vakitleri; gizlenen, ayıplanan, inkâr edilen ama gizlenemediği için gün gibi parlayan, herkesin bildiği ancak akla getirilmesi yasaklı olmasından dolayı üzerinde durulmayan hakikatleri yine vakitsiz bir zamanda bizlerin hafızalarına yansıtmaktadır.
Yansımalar serisinin temel bileşenleri, sanatçının amorf "formlar", "formasyonlar" ve "biçimsel ilişkiler" terimleriyle tanımladığı olgu ve oluşumlardır. Bu amorf formlar biçimsel ilişkilerle birbirlerini tamamlarlar. Birey özelliklerinin/dürtülerin (dokuların) somut birey görüntüleri hâlinde (formlar) girdikleri şekillenmelerin/hareketlerin (formasyonların) bilerek ya da fark etmeden kendi aralarında oluşturdukları biçimsel ilişkiler bütünü (yapıt), toplum yapısının bir yansımasıdır. Tersinden bir ifadeyle anlatılacak olunursa; toplum bireylerin değil, bireylerin hâl ve davranışlarının birbiriyle olan uyumudur. Bu hâl ve davranışlar, bireylerin nitelikleri ve dürtüleri çerçevesinde şekillenir ve bireyler kendilerine alan açarlar.
Yakından bakıldığında her formun, farklı dokulardan meydana gelmiş olmanın yarattığı güvenle kendisini bütünün vazgeçilmez bir parçası olarak gördüğü ya da öyle olmaya çalıştığı görülebilir. Gerçekten de, bir formu ve dolayısıyla bir formasyonu yapıttan çekip aldığınızda, eserin bütünselliği kaybolmaktadır, diğer formlar oluşan boşluğa düşerek o boşluğu kapatmak ister. Kimi formlar ise boşlukları kaplamak, bütünün parçası olabilmek için insan bedeninin çeşitli uzuvları hâlinde objelerin ardından gözlere sokulurlar; diğer bir ifadeyle, iddialı oldukları yönleriyle toplumun parçası olurlar. Çünkü arka plandaki gerçeğin ve insan dışı doğal objelerin gizlenmesi, küçültülmesi, kişiyi oluşturan dürtülerin (dokunun) öne çıkması gerekmektedir.
"Masumiyet Karinesi" adlı yapıt örneğinde olduğu gibi Yener'in bazı çalışmaları şeffaf biçimler içermektedir. Büyük fırçalarla yapılmış fonlar/konular üzerindeki insan örgüsü ile yine bazı gerçeklerin toplum tarafından bilerek ya da bilmeyerek örtüldüğü anlatılmaktadır. Var olan ve içinde yaşadığımız doğanın gerçeği; biz insanların kendi aralarındaki ilişkileri, kendilerini ortaya çıkarışları, egoları, iddiaları, zanları gibi insana has özellikler tarafından, ilişkilerin büyüklükleri ve yaşama müdahaleleri ile örtülmektedir. İlahiliği, kutsallığı, kudreti, yüceliği, yaradılışı temsil eden sarı; düşen, kendini yok eden ya da yok edilen bir insanı temsil eden bir siyah ile solunda onun bilinmezliklerini, kara kutusunu temsil eden bir diğer siyah leke; resmin etrafında dönen kırmızı ile tasvir edilen yaşamın heyecanı, dinamizmi fonda kullanılırken, bunu örten insanlar…
Her ne kadar gerçeğin üzerine bir örtülme söz konusu ise de, izleyicinin yorumuna bağlı olarak, insanın tabiatı gereği ya da temizliğini, saflığını koruması (şeffaflık) nedeniyle gerçek tam olarak kapanmamaktadır. İnsan, varoluşu çevreleyen yaşam sevinci ve yaşam heyecanını (kırmızıyı) örtse de ondan hasıldır. Aynı şekilde ilahi gücü (sarıyı) örtse de yine ondan hasıldır. Ancak, bütün satıh böyle olduğunda bütünlük bozulacağı için, misyon toplum tarafından beyaz ve mavi biçimlere yüklenmektedir ya da bu biçimler kendilerine misyon üstlenmektedirler. Beyazlar ve maviler gerçeği kapatarak bu görevi yerine getirir ve gerçeğin örtülmesiyle, bütünlük sağlanmış olur.
Dokulardan (dürtülerden) oluşan şeffaf şekil-biçim ilişkisi (insan/davranış) kendine ve yaptıklarına manalar yükleyerek gerçeği örtüyorken, gerçeği tam olarak kapatan biçimler de kendilerine birtakım manalar ve vaatler üretmektedirler. Bulundukları eylem ya da söylemlere şekil itibariyle pozitif görünen sebepler öne sürmektedirler ya da şeffaf biçimler onlara böyle bir boşluk sunmaktadırlar.
Bu sebepler demokrasi, inanç ve iktisat görüşlerini içeren ideolojik manalar olabileceği gibi, güncel hayattaki gündelik ihtiyaçların karşılanmasına yönelik ekmek parası, sosyal yaşam benzeri amaçlar ya da yetenek-kabiliyet, üstünlük, yeterlilik bazlı bencil iddialar da dile getirilebilmektedir. Hâlbuki gerçeklik kapatılmış veya bu öne sürmelere karşılık bulma çabası sürecinde kapatılmaktadır.
Önceki eserlerinde bir dönem "Ölüm"ü sorgulamış olan Özgür Yener'de yaptığı sanatta hayatın gerçek bileşenlerini araştırma ve gün yüzüne çıkarma çabası görülmektedir. Bu çabanın hayata bakışı ve hayattaki arayışları ile kesişmesi bir tesadüf değildir. Yapıtlarla birlikte arayışlar da olgunlaşmakta ve bu, sanatçının hayat mücadelesindeki yer alışına da aksetmektedir. Bu açıdan, genel temaya ilaveten kimi eserlerin kendi hikâyelerine sahip olması kaçınılmaz bir sonuç olarak ortaya çıkmaktadır.
Bunlar arasında "Bahar" isimli resimler, Özgür Yener'in yaşamın içinde güzel olanları görme çabasını betimler. Çok renkli çalışılmış olan "Çocuğumdaki Çocukluğum", yine aynı şekilde çocukluk dönemindeki temiz, saf, yaratıcı, hür zihin yapısına ulaşabilmenin isteği, özlemi ve sorgulamasıdır. Sonradan kazanılan olumlu olumsuz soyut ve somut edinimler o temizliğin üzerini örter ve kaybeder, insan zihninin bakışı ve yorumlayışı farklılaşır, özünden uzaklaşır.
"Zaman içindeki yolculuğunda kendini bulmakta zorlanan insanoğlu, diğer insan topluluklarıyla her karşılaşmasında, doğayla olan iletişiminden kazandığı güçle bünyesinde taşıdığı acı veren birtakım davranış biçimlerini görmüş, ne kadar şaşırsa da bu duruma, bu pisliği bedeninden atmayı değil, muhafaza etmeyi tercih etmiştir.
İlkel toplumlardan feodal toplumlara geçişte yaşadığı tecrübeleri yasallaştırmak için bugünkü yaşam şeklini kanun hâline getirmiş, bu düzlemde içindeki vahşi, acımasız ve zavallı davranış biçimlerini sergilemek için âdeta bir vaha bulmuştur."
Sanatçı Özgür Yener'in bu gözlemini sanatsal biçimlerle ifadesini sizlere ulaştırdığı Vakitsiz Vakitlerim sergisini beğeniyle izlemeniz dileğiyle…